Szańce

Dzieje fortyfikacji Szańce na granici polsko-czesko-słowackiej

Przełęcz Jabłonkowska jest najniższym punktem pasma Beskidów, co sprawia, że przez wieki stanowiła najdogodniejsze miejsce do wędrówki z północy na południe. Od dawien dawna prowadził zatem tędy szlak, który w starożytności nazywano bursztynowym. W średniowieczu zyskał on miano „miedzianego“, ponieważ transportowano tędy do Wrocławia i dalej na zachód – miedź, wydobywaną w słowackich kopalniach. Jeszcze później podróżowali tędy śląscy kupcy, nazywając szlak „furmańcem”. Ze ścieżki korzystali jednak nie tylko kupcy, ale również wojska, które w czasie wojennych zawieruch przemierzały przełęcz z myślą o podbojach wrogich krajów.

Wydarzeniem, które zaważyło na decyzji o budowie obronnych wałów, była bitwa pod Mohaczem w 1526 roku, w której to zginął czeski i węgierski król Ludwik Jagiellończyk, a Księstwo Cieszyńskie znalazło się pod panowaniem Habsburgów. Bitwa otwarła Europę Środkową na turecką ekspansję.
Najstarsza wzmianka o tak zwanych „starych szańcach” pochodzi z 13 stycznia 1578 roku i została sporządzona ręką cieszyńskiego księcia Wacława III Adama. Pozostałości tych umocnień znajdują się dzisiaj na terenie wsi Svrčinovec.

Nowe szańce postawiono w 1621 r. i obsadzono początkowo cesarskimi najemnikami, zwerbowanymi we włoskim Neapolu. Żołdacy zachowywali się jednak tak barbarzyńsko w stosunku do miejscowej ludności, że po tym jak zostali odwołani, ich miejsce zajęli mężczyźni z okolicznych wiosek, tzw. wybrańcy.

Byli pośród nich też mosteccy górale, którzy mimo faktu, że powinni służyć za żołd, rzadko jakiekolwiek wynagrodzenie dostawali. Widać więc, że pieniędzy brakowało również w dawnych czasach. Konsekwencje tego ponosili mieszkańcy pobliskich wiosek, kiedy nieopłacani najemnicy wyruszali na łupieżcze wyprawy po okolicy.

W latach 40. XVII wieku powstały mniejsze fortyfikacje na terenie dzisiejszej wsi Hrčava oraz polskiego Koniakowa, które z mosteckimi szańcami łączyły linie oparcia zwane redutami. Umocnienia wzniesione w Koniakowie, składały się prawdopodobnie z umocnionego wału ziemnego oraz fosy. Miały one profil zamknięty, na planie zbliżonym do trapezu. Szerokości najdłuższego boku wynosiła około 20 metrów, najkrótszego, równoległego około 16 metrów. Pozostałe boki miły około 18-19 metrów. Dookolna fosa miała szerokość około 5,5 metra i głębokość od 1,5 do 2 metrów. Umocnienia służyły do osłony stanowisk artyleryjskich. Na północ od umocnień w odległości około 50 metrów, na stoku funkcjonowała studnia nazywana „Do wojenki”. W pobliżu reduty znajdował się też obóz wojskowy - lager (niem.) i prawdopodobnie dlatego sąsiedni przysiółek nosi nazwę Koniaków Legiery. Mimo iż teren został przekształcony i częściowo zabudowany, nadal istnieje szansa odnalezienia podziemnych pozostałości umocnień. Obecnie, mimo dużych przekształceń terenowych w dalszym ciągu istnieje możliwość odsłonięcia cembrowanej studni, oraz innych szczegółów szańca.

Fortyfikacje w czasie swojego istnienia były kilkakrotnie przebudowywane. Ważne prace wykonano w roku 1663, kiedy to ryzyko bezpośredniego ataku hord turecko-tatarskich było wyjątkowo wysokie. Praca trwała niecałe 100 dni, a w jej wyniku szańce uzyskały swój charakterystyczny, gwiaździsty kształt. Po zwycięstwie wiedeńskim w roku 1683 strategiczne znaczenie mosteckich umocnień zmalało.

Ostatnia znaczna przebudowa szańców miała miejsce w latach 1724 – 1729, a kształt który wtedy otrzymały, przetrwał do dzisiaj. W czasie wojen prusko-austriackich w latach 1740 – 1763 fortyfikacje zostały kilkakrotnie zdobyte przez wojska pruskie, które przewyższały swoich austriackich przeciwników techniką, a przede wszystkim żelazną dyscypliną. Ze względu na to, że jabłonkowskie fortyfikacje znajdowały się z dala od centrum walk, armia pruska nigdy nie zatrzymała się tam na dłużej.

Po roku 1848 szańce straciły swoje znaczenie strategiczne jako przestarzały już system fortyfikacji obronnych. W 1890 roku gmina Mosty kupiła je za 800 reńskich złotych i niestety pozwoliła, by stopniowo pustoszały i niszczały. Kamienie z umocnień posłużyły okolicznej ludności do budowy domów, a nawet do ostatniego remontu kaplicy w roku 1889.

Propozycja Wycieczki

Śladami historycznych fortyfikacji - 10 km

Punktem startowym jest lokalizacja Szańców w Mostach koło Jabłonkowa (RCz). Zielony szlak zaprowadzi do tzw. „starych szańców” po słowackiej stronie granicy. Idąc dalej zobaczycie wieś Milošová, gdzie warto trochę zboczyć do gościńca „U Jeleňa”. Dalej szlak prowadzi wokół zbiornika wodnego, aż do starego kamieniołomu w miejscu zwanym Megoňky, które słynie z osobliwych, kamiennych kul. Kamienne kule (gule) w Megoňkach, wyłupujące się z okolicznego podłoża, posiadają owalny lub jajowaty kształt i średnicę dochodzącą nawet do 2,6 m. Zostały odkryte w 1988 roku podczas wydobywania kamienia, a kwestia ich pochodzenia pozostaje do dzisiaj niewyjaśniona. Niebieskie oznaczenia poprowadzą z powrotem na czeską stronę granicy, obok gospody „Na Šancích” i boiska, gdzie można zakończyć wędrówkę. Cała trasa liczy około 10 km.

Wokół góry Ochodzita - 10 km

Wycieczkę rozpoczniemy w Koniakowie przy kolibie Piotra Kohuta „Na Szańcach”. W miejscu, w którym dawniej znajdował się „Wołowy Szaniec”. Po zwiedzeniu karczmy, zakupieniu owczego sera i wyrobów regionalnych udajemy się żółtym szlakiem koło „Chaty Na Szańcach” z galerią i stylową restauracją. Żółty szlak prowadzi od południowej strony góry Ochodzita z pasącymi się na jej zboczach owcami, jak za dawnych czasów. Po połączeniu się z niebiekim szlakiem skręcamy w lewo a następnie przez szosę dochodzimy do wzniesienia zwanego Koczy Zamek. Według starodawnej legendy na tutejszym zamku żył węgierski graf Kocsi, który opuścił rodzinne strony, ponieważ ojciec swatał go z bogatą panną. Młody graf ożenił się tutaj z ubogą, ale miłą Góralką z Koniakowa. Kiedy ojciec dowiedział się o tym, kazał porwać niechcianą synową. Panna młoda nieszczęśliwym zbiegem okoliczności zmarła a młody graf swojego ojca zabił w bitwie. Później z żalu podpalił swój zamek i już tutaj więcej nie wrócił. My jednak będziemy kontynuować wycieczkę wracając szosą, która wznosi się do parkingu koło drewnianego hotelu. Stąd ścieżką dojdziemy na szczyt Ochodzitej, skąd roztaczają się piękne widoki na okolicę. Do punktu wyjścia wrócimy schodząc z góry główną drogą.

Czy wiesz, że?

• W 1766 roku Duże Szańce odwiedził przyszły cesarz Józef II. Obejrzał cały system obronny Przełęczy Jabłonkowskiej i zobaczywszy, że po wojnie z Prusami jest mocno zniszczony, sam stał się orędownikiem ich naprawy. Prace zakończono 4 lata później a szańce rozpoczęły okres swojej największej świetności. Mieściło się w nich wtedy nie tylko dowództwo wojskowe, ale również administracyjne centrum wsi – urząd pocztowy, administracja lasów oraz wspomniana już kaplica
• Rzeźbiony w drewnie model Szanców można obejrzeć w Górolskim Centrum Informacji Turystycznej w centrum gminy Mosty koło Jabłonkowa.

Szańce na przestrzeni dziejów

• Pierwsze wzmianki o budowie systemu obronnego w Przełęczy Jabłonkowskiej pochodzą z roku 1529 i 1541 (1543)
• 1578 – pierwsza udokumentowana budowa umocnień
• 1621 – budowa Dużego Szańca
• 1626 - 29 – naprawa i rozbudowa Szańców
• 1638 – zburzenie Szańców podczas węgierskiej napaści
• 1642, 1644–1645 – remont i rozbudowa umocnień w Przełęczy Jabłonkowskiej
• 1645 – pierwsza wzmianka o Szańcach na Herczawie (Hrčava)
• 1663 - 1664 – przebudowa Dużego i Małego Szańca
• 1678 – budowa „Wołowego“ Szańca (Koniaków), naprawa dotychczasowych umocnień
• 20 - 30 lata XVIII wieku przebudowa Dużego Szańca, budowa redut
• 70 - 80 lata XVIII wieku przebudowa Małego Szańca, budowa redut i redanów
• 1808 - 1810 – przebudowa Dużego Szańca
• 1836 – przepisanie majątku Dużego Szańca do posiadania Komory Cieszyńskiej
• 1848 – wyłączenie szańców ze systemu obronnego
• 1890 – wykup gruntów przez gminę Mosty koło Jabłonkowa

adresa: Mosty u Jablunkova
email: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
telefon: 558 341 586